Bệnh đạo ôn ở lúa có thể xuất hiện từ giai đoạn mạ cho đến khi thu hoạch, ảnh hưởng đến nhiều bộ phận của cây như lá, bẹ, cổ bông, gié và cả hạt. Trong đó, bệnh đạo ôn lá – hay còn gọi là bệnh cháy lá – thường gây thiệt hại nghiêm trọng qua các năm. Đáng chú ý, hiện nay vẫn chưa có giống lúa nào có khả năng kháng bệnh hoàn toàn, và nếu không kiểm soát kịp thời, bệnh có thể lan rộng nhanh chóng và làm giảm sản lượng rõ rệt.

1. Tác nhân gây bệnh
Bệnh do nấm Pyricularia grisea gây ra.

2. Dấu hiệu nhận biết
Lúc đầu, trên lá xuất hiện những đốm nhỏ màu trắng, sau chuyển sang nâu nhạt bằng đầu kim. Các vết này nhanh chóng mở rộng, có hình thoi đặc trưng: phần giữa rộng, hai đầu nhọn, màu xám tro ở trung tâm và viền nâu đậm. Bên ngoài còn có viền nâu vàng nhạt. Khi bệnh phát triển mạnh, các vết bệnh liên kết lại thành mảng lớn, làm lá bị cháy khô – hiện tượng cháy lá. Những khu vực nhiễm nặng có thể bị cháy hoàn toàn, dẫn đến rễ thối, cây mất khả năng phục hồi.

3. Điều kiện thuận lợi cho bệnh phát sinh và lây lan
Nấm đạo ôn tồn tại dưới dạng sợi nấm và bào tử trong rơm rạ, lúa chét, cũng như trên các loài cỏ dại gần ruộng như cỏ lồng vực, đuôi phụng, lúa ma... Bào tử thường phát tán vào ban đêm và dễ gây bệnh khi gặp điều kiện thuận lợi.

Thời tiết mát mẻ, độ ẩm cao, mưa kéo dài, nhiều sương mù là những yếu tố thúc đẩy bệnh bùng phát mạnh. Trong ruộng lúa, các khu vực râm mát, ẩm thấp hoặc ruộng trũng khó thoát nước là nơi bệnh xuất hiện nhiều hơn. Mật độ gieo sạ dày, ruộng không thông thoáng, sử dụng giống mẫn cảm hoặc bón quá nhiều phân đạm cũng làm tăng nguy cơ phát bệnh.

Nấm lây chủ yếu qua không khí. Chỉ sau 1 ngày gặp điều kiện thuận lợi, bào tử sẽ nảy mầm và xâm nhập mô cây; sau 2 ngày bắt đầu xuất hiện vết bệnh và 5–7 ngày sau đó sẽ hình thành lứa bào tử mới, tiếp tục phát tán. Nấm tiết độc tố như alpha-picolinic acid và Pyricularin, làm hoại tử tế bào lá, khiến cây phát bệnh với hình ảnh đặc trưng là vết hình mắt én. Mỗi vết như vậy có thể tạo ra từ 2.000 đến 6.000 bào tử/ngày, khiến bệnh lan rất nhanh. Khi bị nặng, cả bụi lúa có thể chết. Bà con dễ nhận biết các vùng bị hại nặng với hiện tượng "sụp mặt" – những đám lúa cháy xám lốm đốm từ xa.

4. Biện pháp phòng trừ tổng hợp
Để kiểm soát bệnh hiệu quả, bà con nên thực hiện các biện pháp sau:

• Luân canh với cây trồng cạn để tiêu diệt nguồn bệnh trong tàn dư thực vật.

• Vệ sinh ruộng đồng sau thu hoạch: cày vùi rơm rạ, dọn sạch cỏ dại và tàn dư thực vật khỏi ruộng.

• Chọn giống lúa ít nhiễm, gieo sạ với mật độ hợp lý, xử lý hạt giống trước khi gieo bằng thuốc trừ nấm như SAKURA 40WP.

• Bón phân cân đối, đặc biệt không lạm dụng phân đạm vào cuối giai đoạn đẻ nhánh và sau trổ. Nếu ruộng có dấu hiệu bệnh trong điều kiện thời tiết thuận lợi cho bệnh, ngừng bón đạm ngay, giữ ẩm ruộng và phun thuốc phòng.

• Phun thuốc trừ bệnh khi có dấu hiệu ban đầu hoặc trong điều kiện nguy cơ cao bằng các loại như FUJI ONE 40WP, FUKASU 42WP, DIFUSAN 40EC, KASOTO 200SC. Có thể lặp lại sau 7–10 ngày nếu thời tiết vẫn thuận lợi cho nấm phát triển.